هفت نشانه بیماری قلبی

لیست فوری علائم و اهمیت حیاتی زمان

زمانی که صحبت از سلامت قلب به میان می‌آید، ثانیه‌ها حکم طلا را دارند. بسیاری از ما تصور می‌کنیم حمله قلبی همواره با صحنه‌ای دراماتیک، شبیه به فیلم‌های سینمایی که فرد دستش را روی قلبش می‌گذارد و به زمین می‌افتد، همراه است. اما واقعیت پزشکی، آن‌طور که داده‌های بالینی نشان می‌دهند، اغلب متفاوت و مرموزتر است. بر اساس گزارش‌های منتشر شده از سوی انجمن قلب آمریکا در سال ۲۰۲۴، طیف وسیعی از علائم وجود دارند که ممکن است ساعت‌ها یا حتی روزها قبل از وقوع یک حادثه حاد قلبی خود را نشان دهند. شناخت دقیق این هفت نشانه، یعنی ناراحتی قفسه سینه، تنگی نفس، دردهای ارجاعی، تهوع، سرگیجه، عرق سرد و خستگی مفرط، تنها یک دانستنی عمومی نیست؛ بلکه یک مهارت بقاست.

Shutterstock

داده‌های آماری مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC) در سال ۲۰۲۴ حقیقتی تکان‌دهنده را آشکار می‌کند: بیماری قلبی همچنان قاتل شماره یک انسان‌هاست. این آمار نشان می‌دهد که نادیده گرفتن علائم اولیه، بزرگ‌ترین اشتباهی است که بیماران مرتکب می‌شوند. وقتی از “علائم هشداردهنده” صحبت می‌کنیم، منظورمان سیگنال‌هایی است که بدن در زمان کمبود اکسیژن یا اختلال در خون‌رسانی ارسال می‌کند. درک این موضوع که بیماری قلبی یک “موجودیت قوی” در پزشکی است و سایر عوارض صرفاً زیرمجموعه یا نشانه‌های آن هستند، به ما کمک می‌کند تا با دیدی بازتر به تغییرات بدن خود نگاه کنیم. هدف از مرور این نشانه‌ها، ایجاد ترس نیست، بلکه ایجاد هوشیاری است تا بتوانیم در آن “زمان طلایی” که پزشکان از آن یاد می‌کنند، بهترین تصمیم را بگیریم. 

تحلیل دقیق ناراحتی قفسه سینه و آنژین صدری

اولین و شاید شناخته‌شده‌ترین علامت، ناراحتی قفسه سینه است، اما توصیف دقیق آن چیزی است که اغلب افراد را به اشتباه می‌اندازد. طبق توضیحات تخصصی کلینیک مایو در سال ۲۰۲۴، اکثر حملات قلبی با یک درد تیز و نقطه‌ای شروع نمی‌شوند، بلکه با حسی از ناراحتی در مرکز قفسه سینه همراه هستند که بیش از چند دقیقه طول می‌کشد یا اینکه قطع شده و دوباره برمی‌گردد. بیماران این حس را نه به عنوان “درد” بلکه به عنوان یک “فشار ناراحت‌کننده”، “حس فشرده شدن”، “پُری” یا “سنگینی” توصیف می‌کنند. انگار که وزنه‌ای سنگین روی قفسه سینه قرار داده شده است.

این وضعیت که در اصطلاح پزشکی “آنژین صدری” نامیده می‌شود، نتیجه مستقیم نرسیدن خون کافی به عضله قلب است. تمایز بین این نوع فشار و دردهای عضلانی یا عصبی بسیار حیاتی است. درد قلبی معمولاً با لمس کردن یا فشار دادن قفسه سینه بدتر نمی‌شود و با تغییر وضعیت بدن تغییر نمی‌کند، در حالی که دردهای اسکلتی-عضلانی اغلب با حرکت تشدید می‌شوند. نکته بسیار مهمی که در داده‌های پزشکی به چشم می‌خورد و نباید از آن غافل شد، تفاوت تجربه درد در زنان است. بسیاری از زنان ممکن است اصلا درد قفسه سینه را تجربه نکنند یا این درد در آن‌ها بسیار خفیف باشد که در بخش‌های بعدی به تفصیل به آن خواهیم پرداخت. درک این ویژگی‌ها به ما کمک می‌کند تا بین یک سوزش ساده ناشی از معده و یک انسداد شریانی تمایز قائل شویم.

مکانیزم درد انتشار یابنده به دست و فک

یکی از پیچیده‌ترین و در عین حال شایع‌ترین علائم بیماری‌های قلبی، دردی است که منشأ آن قلب است اما در جای دیگری از بدن حس می‌شود. انجمن قلب آمریکا توضیح می‌دهد که درد یا ناراحتی ناشی از قلب می‌تواند به یک یا هر دو بازو، کمر، گردن، فک و یا حتی معده گسترش یابد. این پدیده که به آن “درد ارجاعی” گفته می‌شود، ناشی از اشتراک مسیرهای عصبی قلب با این نواحی در طناب نخاعی است. مغز گاهی در تفسیر منشأ دقیق سیگنال درد دچار خطا می‌شود و درد قلب را در فک یا دست چپ احساس می‌کند.

طبق اخبار منتشر شده از کلینیک مایو در سال ۲۰۲۴، الگوی انتشار درد می‌تواند حاوی اطلاعات مهمی باشد. به طور خاص، درد فک و کمر در زنان بسیار شایع‌تر از مردان است و همین موضوع باعث می‌شود بسیاری از خانم‌ها به اشتباه تصور کنند که دچار مشکل دندانپزشکی یا گرفتگی عضلات کمر شده‌اند. اگر درد فک یا گردن ناگهانی و بدون هیچ سابقه ضربه یا مشکل دندانی بروز کند، به ویژه اگر با فعالیت بدنی تشدید شود، باید به عنوان یک موجودیت پنهان که به مشکل قلبی اشاره دارد، در نظر گرفته شود. این دردها معمولاً گنگ و آزاردهنده هستند و ممکن است بیمار را کلافه کنند. شناخت مسیرهای انتشار درد به ما قدرت می‌دهد تا نشانه‌هایی را که در ظاهر بی‌ربط به نظر می‌رسند، به درستی در کنار هم قرار دهیم و تصویر بزرگ‌تر را ببینیم.

تنگی نفس: تمایز مشکلات ریوی از قلبی

تنگی نفس یا “دیسپنه” یکی دیگر از نشانه‌های کلیدی است که می‌تواند همزمان با ناراحتی قفسه سینه یا کاملاً مستقل از آن رخ دهد. طبق گزارش‌های انجمن قلب آمریکا، تنگی نفس قلبی ویژگی‌های خاصی دارد که آن را از سایر انواع تنگی نفس متمایز می‌کند. اگر فردی در حالت استراحت یا با انجام فعالیت‌های بسیار سبک که قبلاً برایش آسان بوده‌اند، دچار کمبود نفس شود، این یک زنگ خطر جدی است. قلب و ریه در یک همکاری تنگاتنگ عمل می‌کنند و ناتوانی قلب در پمپاژ موثر خون، مستقیماً بر عملکرد ریه تأثیر می‌گذارد و باعث تجمع مایع در بافت‌های ریوی می‌شود.

تحقیقات دانشگاه جانز هاپکینز در سال ۲۰۲۵ بر دو حالت خاص از تنگی نفس تأکید دارد که نشان‌دهنده نارسایی قلبی پیشرفته هستند: ارتوپنه (Orthopnea) و تنگی نفس حمله‌ای شبانه (PND). ارتوپنه به حالتی گفته می‌شود که تنگی نفس در وضعیت درازکش تشدید می‌شود و فرد مجبور است برای تنفس راحت‌تر بنشیند یا از چند بالش زیر سر استفاده کند. PND نیز زمانی رخ می‌دهد که فرد به طور ناگهانی در نیمه‌های شب با احساس خفگی از خواب بیدار می‌شود. این حالات نشان می‌دهند که قلب در مدیریت حجم خون بازگشتی در حالت خوابیده ناتوان است. این جزئیات دقیق به ما کمک می‌کند تا تفاوت بین یک تنگی نفس ناشی از آسم یا عدم آمادگی جسمانی را با تنگی نفس خطرناک ناشی از نارسایی قلبی تشخیص دهیم.

مشکلات گوارشی و خطر حمله قلبی خاموش

شاید عجیب به نظر برسد، اما سیستم گوارش می‌تواند آینه‌ای از وضعیت قلب باشد. علائمی نظیر حالت تهوع، سوءهاضمه، سوزش سر دل یا درد معده می‌توانند در واقع فریاد کمک قلب باشند. کلینیک مایو در سال ۲۰۲۴ گزارش داده است که زنان بیشتر از مردان این علائم گوارشی را در هنگام حمله قلبی تجربه می‌کنند. این هم‌پوشانی علائم باعث می‌شود بسیاری از افراد، زمان طلایی درمان را به امید بهبود خودبه‌خودی “مسمومیت غذایی” یا “رفلاکس معده” از دست بدهند.

موضوع زمانی پیچیده‌تر می‌شود که پای بیماران دیابتی به میان می‌آید. طبق یافته‌های سیستم سلامت هنری فورد در سال ۲۰۲۵، افراد مبتلا به دیابت به دلیل آسیب‌های عصبی (نوروپاتی)، ممکن است درد قفسه سینه را حس نکنند و حمله قلبی در آن‌ها تنها با علائم گوارشی یا خستگی بروز کند. به این پدیده “حمله قلبی خاموش” گفته می‌شود. این یک موجودیت پیچیده در تشخیص پزشکی است، زیرا علائم آن شباهت زیادی به بیماری‌های کم‌خطر دارد. بنابراین، اگر فردی با ریسک‌فاکتورهای قلبی (مانند دیابت، فشار خون یا سن بالا) دچار مشکلات گوارشی ناگهانی و بدون توجیه غذایی شد، باید بدترین سناریو را در نظر گرفت و بررسی‌های قلبی انجام داد.

خستگی مفرط و اختلالات خواب به عنوان پیش‌آگهی

خستگی یک شکایت رایج در زندگی مدرن است، اما خستگی ناشی از مشکل قلبی جنس متفاوتی دارد. بنیاد قلب (Heart Foundation) در سال ۲۰۲۵ اعلام کرد که احساس خستگی شدید که با استراحت برطرف نمی‌شود، می‌تواند هشداری برای یک حمله قلبی قریب‌الوقوع باشد. این خستگی گاهی روزها یا هفته‌ها قبل از حمله اصلی بروز می‌کند و بدن را در حالتی از ناتوانی قرار می‌دهد. این نوع خستگی معمولاً ناگهانی است و فرد احساس می‌کند تمام انرژی‌اش تخلیه شده است، گویی که “باتری بدنش تمام شده است”.

نکته کلیدی در تشخیص این نوع خستگی، رابطه آن با فعالیت است. اگر انجام کارهای ساده روزمره مانند مرتب کردن تخت، دوش گرفتن یا خرید کردن که قبلاً به راحتی انجام می‌شد، ناگهان باعث خستگی مفرط شود، باید به عملکرد قلب شک کرد. این خستگی به‌ویژه در زنان شایع‌تر است و اغلب با احساس سنگینی در اندام‌ها همراه است. قلب ضعیف نمی‌تواند خون غنی از اکسیژن را به عضلات برساند و نتیجه آن ضعف عمومی است. توجه به تغییرات سطح انرژی بدن و نادیده نگرفتن خستگی‌های بی‌دلیل، می‌تواند جان انسان را نجات دهد.

تورم و احتباس مایعات: نشانه‌های فیزیکی نارسایی

وقتی قلب به عنوان پمپ مرکزی بدن دچار اختلال می‌شود، مایعات در بدن تجمع پیدا می‌کنند. این پدیده که “ادم” نامیده می‌شود، یکی از نشانه‌های فیزیکی و قابل مشاهده نارسایی قلبی است. دانشگاه جانز هاپکینز در سال ۲۰۲۵ توضیح می‌دهد که تورم معمولاً در پایین‌ترین قسمت‌های بدن مانند پاها، قوزک پا و ساق پا به دلیل نیروی جاذبه ایجاد می‌شود. اما با پیشرفت بیماری، این تورم ممکن است به شکم (آسیت) نیز برسد.

یکی از معیارهای دقیق برای پایش این وضعیت، توجه به افزایش وزن ناگهانی است. افزایش وزن بیش از یک کیلوگرم در روز معمولاً ناشی از چربی نیست، بلکه نشان‌دهنده احتباس مایعات است. بیمارانی که احساس می‌کنند کفش‌هایشان تنگ شده یا جای کش جوراب روی پایشان می‌ماند، باید این علائم را جدی بگیرند. این تورم ناشی از ناتوانی قلب در بازگرداندن خون وریدی به سمت بالا و تجمع خون در سیستم وریدی است. نظارت بر وزن روزانه و تورم اندام‌ها، یک روش ساده اما بسیار دقیق برای ارزیابی وضعیت عملکردی قلب در بیماران مشکوک به نارسایی است.

هشدارهای حسی: عرق سرد و آریتمی

سیستم عصبی خودکار بدن در واکنش به استرس ناشی از حمله قلبی، فعال می‌شود و یکی از نتایج آن، عرق سرد است. کلینیک مایو عرق کردن ناگهانی و سرد را که بدون هیچ‌گونه فعالیت ورزشی یا قرار گرفتن در محیط گرم رخ می‌دهد، به عنوان یک علامت شایع حمله قلبی معرفی می‌کند. این عرق معمولاً سرد و چسبناک توصیف می‌شود و با حس اضطراب شدید همراه است. بیمار ممکن است احساس کند که “خیس عرق” شده است در حالی که نشسته و هیچ حرکتی ندارد.

همراه با این تعریق، احساس تپش قلب یا آریتمی نیز ممکن است رخ دهد. حس کوبیدن، لرزش یا “ریختن دل” در قفسه سینه می‌تواند نشانه‌ای از فیبریلاسیون دهلیزی یا تلاش قلب برای جبران کم‌کاری خود باشد. تپش قلب، یک موجودیت وابسته به آریتمی است که می‌تواند هم پیش‌زمینه و هم نتیجه مشکلات قلبی باشد. ترکیب عرق سرد ناگهانی با حس تپش قلب یا ترس مبهم، تصویری کلاسیک از واکنش بدن به ایسکمی (کاهش خون‌رسانی) قلبی را ترسیم می‌کند که نیاز به اقدام فوری دارد.

تفاوت‌های جنسیتی: چرا علائم زنان گمراه‌کننده است؟

یکی از مهم‌ترین مباحث در کاردیولوژی مدرن، تفاوت علائم در زنان و مردان است. زنان اغلب قربانی تشخیص دیرهنگام می‌شوند زیرا علائم آن‌ها با “الگوی کلاسیک مردانه” (درد شدید قفسه سینه) همخوانی ندارد. بر اساس مطالعه‌ای معتبر از دانشگاه براون (Brown University) که در سال ۲۰۰۸ انجام شد و همچنان مرجع است، ۴۳ درصد از زنان در هنگام وقوع حمله قلبی هیچ‌گونه درد قفسه سینه‌ای را تجربه نمی‌کنند. انجمن قلب آمریکا (AHA) در سال ۲۰۲۵ نیز مجدداً تأکید کرده است که زنان بیشتر احتمال دارد علائم “غیر معمول” (Atypical) را تجربه کنند.

این علائم شامل تنگی نفس شدید، خستگی ناتوان‌کننده، حالت تهوع یا استفراغ و درد در نواحی فک یا پشت است. به دلیل ماهیت مبهم این نشانه‌ها، زنان ممکن است آن‌ها را به استرس، خستگی ناشی از کار خانه یا پیری نسبت دهند و دیرتر به اورژانس مراجعه کنند. این تأخیر در مراجعه، ریسک آسیب دائمی به عضله قلب را افزایش می‌دهد. درک این واقعیت که فیزیولوژی زنان می‌تواند تظاهرات بیماری را تغییر دهد، برای کادر درمان و خود بیماران حیاتی است. زنان باید بدانند که نداشتن درد قفسه سینه به معنای سالم بودن قلب نیست و باید به مجموعه علائم دیگر توجه کنند.

برنامه اقدام فوری: نجات جان در دقایق طلایی

دانستن علائم بدون داشتن برنامه اقدام، بی‌فایده است. اگر خود یا اطرافیانتان مشکوک به حمله قلبی هستید، توصیه‌های کلینیک مایو کاملاً صریح است: اگر شک دارید، صبر نکنید. بلافاصله با شماره اورژانس (۱۱۵ در ایران) تماس بگیرید. هرگز سعی نکنید خودتان رانندگی کنید، زیرا احتمال از دست دادن هوشیاری در حین رانندگی وجود دارد که خطرات را چند برابر می‌کند. دقایق اولیه شروع علائم، “زمان طلایی” نامیده می‌شود که درمان‌های بازکننده عروق بیشترین اثر را دارند.

در حالی که منتظر آمبولانس هستید، اگر آلرژی ندارید، جویدن یک قرص آسپرین می‌تواند کمک‌کننده باشد. آسپرین با جلوگیری از تشکیل لخته‌های بیشتر، جریان خون را اندکی بهبود می‌بخشد. آرام نگه داشتن بیمار و پرهیز از هرگونه فعالیت بدنی نیز ضروری است. تماس با ۱۱۵ نه تنها وسیله‌ای برای حمل‌ونقل است، بلکه تکنسین‌های اورژانس می‌توانند درمان و پایش قلبی را از همان لحظه رسیدن به بالین بیمار آغاز کنند. این اقدام فوری و آگاهانه، قوی‌ترین ابزار ما برای مقابله با این بیماری مهلک است.