قلب، این پمپ حیاتی و بی‌وقفه در مرکز بدن انسان، برای ادامه فعالیت خود به یک منبع تغذیه ثابت و غنی از اکسیژن و مواد مغذی نیاز دارد. عملکرد شگفت‌انگیز قلب وابسته به یک سیستم گردش خون کاملاً اختصاصی است که برخلاف تصور رایج، وظیفه آن رساندن خون به اندام‌های دیگر نیست، بلکه تأمین خون برای بافت خود قلب است. این تمایز، نقطه آغاز درک دقیق‌تر از پیچیدگی‌های سیستم قلبی و عروقی است و زمینه را برای بررسی دقیق‌تر این شاهراه حیاتی فراهم می‌آورد. هنگامی که از قلب و رگ‌های آن سخن به میان می‌آید، اغلب ذهن به سمت بزرگترین رگ‌های بدن، یعنی آئورت و بزرگ‌سیاهرگ‌ها، معطوف می‌شود. اما قلب برای تغذیه ماهیچه پرتوان خود، از شبکه مویرگی مجزایی استفاده می‌کند که به آن سیستم گردش خون کرونری یا تاجی گفته می‌شود. این سیستم، موضوع اصلی این گزارش تخصصی است.

4 رگ اصلی قلب چیست؟

در میان پرسش‌های رایج کاربران موتورهای جستجو، عباراتی مانند “قلب چند رگ دارد؟” یا “قلب چند تا رگ داره؟” بسیار به چشم می‌خورد. این کنجکاوی اغلب از این باور عمومی نشئت می‌گیرد که “۴ رگ اصلی قلب” وجود دارد. در واقعیت، برای درک تعداد و نوع رگ‌های مرتبط با قلب، باید میان رگ‌هایی که خون را به کل بدن می‌رسانند و رگ‌هایی که عضله خود قلب را تغذیه می‌کنند، تمایز قائل شد. قلب به عنوان یک اندام چهار حفره‌ای، از دو حفره بالایی به نام دهلیزها و دو حفره پایینی به نام بطن‌ها تشکیل شده است. این حفره‌ها توسط دیواره‌ای عضلانی به نام سپتوم از یکدیگر جدا می‌شوند. جریان خون در داخل قلب و بین حفره‌ها، توسط چهار دریچه حیاتی کنترل می‌شود؛ دریچه‌هایی نظیر دریچه میترال، سه لتی، آئورتی و ریوی که هر کدام با برگچه‌هایی خاص، مانع از بازگشت خون در جهت نادرست می‌شوند. این دریچه‌ها و حفره‌ها، چارچوب اصلی عملکرد پمپاژ خون را تشکیل می‌دهند و به این اندام اجازه می‌دهند تا خون غنی از اکسیژن را به بدن و خون کم‌اکسیژن را به ریه‌ها بفرستد. اما این پمپاژ بی‌وقفه، نیاز به سوخت‌رسانی مداوم به خود عضله قلب دارد، وظیفه‌ای که بر عهده سرخرگ‌های کرونری است.

شریان‌های کرونری: مسیرهای اصلی تغذیه قلب

شریان‌های کرونری، اولین سرخرگ‌هایی هستند که به طور مستقیم از ریشه آئورت، یعنی بزرگ‌ترین سرخرگ بدن، منشعب می‌شوند. این سرخرگ‌ها، به دلیل شباهت مسیر دایره‌ای خود بر روی سطح قلب به یک تاج، به نام “تاجی” یا “کرونری” (Coronary) نام‌گذاری شده‌اند. این سیستم، شامل دو سرخرگ اصلی است: سرخرگ کرونری اصلی چپ و سرخرگ کرونری راست. درک ساختار و انشعابات این دو سرخرگ، کلید پاسخ به ابهام “چهار رگ اصلی” است؛ زیرا این دو سرخرگ اصلی، به شاخه‌های متعددی تقسیم می‌شوند که در مجموع، تمام نقاط قلب را خون‌رسانی می‌کنند.

سرخرگ کرونری اصلی چپ و شاخه‌های حیاتی آن

سرخرگ کرونری اصلی چپ (LMCA) نقش بسیار مهمی در خون‌رسانی به سمت چپ قلب ایفا می‌کند. این سمت از قلب، به ویژه بطن چپ، وظیفه پمپاژ خون به تمام نقاط بدن را برعهده دارد و به همین دلیل دارای ماهیچه‌های ضخیم‌تر و پرکارتر است. سرخرگ کرونری چپ به سرعت به دو شاخه اصلی و حیاتی تقسیم می‌شود که اغلب در کنار یکدیگر به عنوان سرخرگ‌های اصلی شناخته می‌شوند و ممکن است منشأ تصور وجود “چهار رگ” باشند.

شریان نزولی قدامی چپ (LAD)

شریان نزولی قدامی چپ یا LAD، یکی از مهم‌ترین رگ‌های قلبی است که وظیفه تأمین خون بخش جلویی و پایینی بطن چپ و همچنین دو سوم جلویی دیواره میانی قلب (سپتوم) را بر عهده دارد. این شریان به دلیل نقش حیاتی خود، به “شریان بیوه” (widow maker) نیز معروف است؛ چرا که انسداد آن می‌تواند منجر به سکته‌های قلبی گسترده و اغلب کشنده شود.

شریان سیرکومفلکس چپ (LCx)

شاخه اصلی دیگر از سرخرگ کرونری چپ، شریان سیرکومفلکس (LCx) است. این شریان در شیار بین دهلیز و بطن چپ حرکت کرده و به دیواره‌های جانبی و خلفی بطن چپ و همچنین دهلیز چپ خون می‌رساند. شریان سیرکومفلکس نیز شاخه‌های فرعی مهمی دارد، از جمله شریان‌های حاشیه‌ای (Obtuse Marginal) که به دیواره جانبی بطن چپ خون‌رسانی می‌کنند.

سرخرگ کرونری راست و مسیر پیچیده آن

سرخرگ کرونری راست (RCA) از سمت جلویی آئورت صعودی منشأ می‌گیرد و وظیفه تأمین خون دهلیز راست، بطن راست و بخش پایینی بطن چپ را بر عهده دارد. مسیر این سرخرگ بر روی سطح قلب ادامه می‌یابد و به شاخه‌های مهمی منشعب می‌شود.

شاخه‌های حیاتی برای سیستم الکتریکی قلب

یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های سرخرگ کرونری راست، نقش آن در تغذیه سیستم الکتریکی قلب است. در اکثر افراد (حدود ۶۰ درصد)، این شریان مسئول خون‌رسانی به گره سینوسی-دهلیزی (SA Node) است که ضربان‌ساز اصلی و طبیعی قلب محسوب می‌شود. همچنین در ۹۰ درصد افراد، گره دهلیزی-بطنی (AV Node) که وظیفه انتقال و تنظیم سیگنال الکتریکی را برعهده دارد، توسط شاخه‌هایی از RCA خون‌رسانی می‌شود. این وابستگی حیاتی، اهمیت RCA را در حفظ ریتم منظم قلب دوچندان می‌کند.

شاخه نزولی خلفی (PDA)

سرخرگ کرونری راست به شاخه مهمی به نام شریان نزولی خلفی (PDA) منشعب می‌شود که وظیفه خون‌رسانی به یک‌سوم انتهایی دیواره سپتوم بین بطنی و بخش تحتانی قلب را بر عهده دارد. یک واقعیت شگفت‌انگیز در آناتومی قلبی این است که منشأ این شریان در افراد مختلف متفاوت است؛ در حدود ۷۰ درصد افراد، PDA از سرخرگ کرونری راست منشعب می‌شود که به آن “غلبه راست” (Right Dominance) گفته می‌شود، اما در حدود ۱۰ درصد موارد، این شاخه از شریان سیرکومفلکس چپ منشعب می‌شود که به آن “غلبه چپ” (Left Dominance) می‌گویند. این تنوع آناتومیک نشان‌دهنده پیچیدگی و ظرافت منحصر به فرد در ساختار قلبی هر فرد است.

رگ‌های اصلی و ارتباط آن‌ها با سیستم گردش خون

علاوه بر سرخرگ‌های کرونری که مختص تغذیه خود قلب هستند، رگ‌های اصلی دیگری نیز به قلب متصل هستند که بخش‌های اصلی سیستم گردش خون بدن را تشکیل می‌دهند.

آئورت و بزرگ‌سیاهرگ‌ها

آئورت بزرگ‌ترین سرخرگ بدن است که مستقیماً از بطن چپ منشأ گرفته و خون غنی از اکسیژن را با فشار به تمام اندام‌ها پمپاژ می‌کند. در مقابل، دو بزرگ‌سیاهرگ فوقانی و تحتانی به عنوان شاهراه‌های اصلی بازگشت خون عمل می‌کنند؛ آن‌ها خون کم‌اکسیژن را از اندام‌های بالایی و پایینی بدن جمع‌آوری کرده و به دهلیز راست قلب بازمی‌گردانند. این دو سرخرگ و سیاهرگ، بزرگترین مجاری ارتباطی قلب با کل سیستم عروقی بدن هستند.

سیستم سیاهرگی قلب

برای تکمیل چرخه تغذیه عضله قلب، یک سیستم سیاهرگی اختصاصی نیز وجود دارد. خون مصرف‌شده توسط ماهیچه‌های قلبی، از طریق سیاهرگ‌های قلبی کوچک، میانی و بزرگ جمع‌آوری شده و به دهلیز راست بازگردانده می‌شود تا دوباره اکسیژن‌گیری کند. این شبکه سیاهرگی، اطمینان می‌دهد که خونرسانی به قلب، یک چرخه کامل و بی‌نقص است.

عملکرد و پدیده‌های نادر در رگهای قلب

درک سیستم عروقی قلب تنها به شناخت نام رگ‌ها محدود نمی‌شود؛ بلکه شامل درک عملکرد و پدیده‌های فیزیولوژیک مرتبط با آن‌ها نیز می‌شود که این گزارش را از یک متن ساده متمایز می‌سازد.

جریان خون در شریان‌های کرونری

برخلاف سایر سرخرگ‌های بدن که جریان خون در آن‌ها عمدتاً در فاز انقباض قلب (سیستول) رخ می‌دهد، جریان خون در شریان‌های کرونری عمدتاً در فاز استراحت (دیاستول) اتفاق می‌افتد. این پدیده به دلیل فشاری است که عضله منقبض‌شده قلب در هنگام سیستول بر روی این عروق وارد می‌کند و باعث کاهش موقت جریان خون می‌شود. این سازوکار منحصربه‌فرد، نشان‌دهنده طراحی دقیق و هوشمندانه فیزیولوژی قلب است.

پل میوکارد

یکی از پدیده‌های نادر و شگفت‌انگیز در آناتومی قلب، “پل میوکارد” (Myocardial Bridge) نام دارد. این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که بخشی از یک شریان کرونری به جای قرار گرفتن بر روی سطح خارجی قلب، در داخل عضله قلبی فرو رفته و توسط بافت عضله احاطه شده است. این پدیده در درصد کمی از افراد مشاهده می‌شود و پرداختن به آن، نشان‌دهنده عمق اطلاعات و درک فراتر از مفاهیم عمومی است که به مخاطب اطمینان می‌دهد با یک منبع معتبر و جامع روبرو است.

جمع‌بندی

در پایان، می‌توان به این نتیجه رسید که پاسخ دقیق به پرسش “قلب چند رگ دارد؟” از پیچیدگی بیشتری نسبت به یک عدد ساده برخوردار است. در حالی که از منظر عمومی، ممکن است صحبت از “چهار رگ اصلی” رایج باشد، واقعیت علمی نشان می‌دهد که قلب توسط دو سرخرگ اصلی کرونری، یعنی سرخرگ کرونری راست و سرخرگ کرونری اصلی چپ، تغذیه می‌شود. این دو شریان حیاتی، سپس به شاخه‌های فرعی متعددی تقسیم می‌شوند که در مجموع، وظیفه خون‌رسانی کامل و بی‌وقفه به عضله قلب را بر عهده دارند. با درک این ساختار پیچیده و دقیق، از تفاوت‌های فیزیولوژیک جریان خون در آن‌ها گرفته تا پدیده‌های نادر آناتومیک، مخاطب نه تنها به پاسخ پرسش خود دست می‌یابد، بلکه با یک درک جامع و عمیق از معماری بی‌نظیر قلب، حس اعتماد و اطمینان بیشتری نسبت به منبع اطلاعات خود پیدا می‌کند. این گزارش، با ارائه اطلاعات دقیق و فراتر از سطح عمومی، به کاربران موتورهای جستجو کمک می‌کند تا از میان انبوه اطلاعات سطحی، به محتوایی قابل اتکا و تخصصی دسترسی پیدا کنند.