علائم اولیه حمله قلبی در زنان چیست و چه تفاوتی با مردان دارد؟
عنوان سئو: تشخیص سکته قلبی در زنان؛ علائم هشداردهنده، تفاوت با مردان و اقدامات حیاتی
عنوان دیسکاور: چرا درد فک و خستگی بیدلیل در زنان میتواند نشانه سکته قلبی باشد؟
برخلاف تصور رایج که حمله قلبی را همواره با درد شدید قفسه سینه همراه میداند، طبق جدیدترین یافتههای پزشکی چهل و سه درصد از زنان هنگام وقوع سکته قلبی، درد قفسه سینه را تجربه نمیکنند و علائم آنها بیشتر ماهیت «مبهم» داشته و شامل تنگی نفس، خستگی غیرعادی و درد در نواحی فک یا پشت است. شناخت دقیق این تفاوتهای فیزیولوژیک و اقدام در «پنج دقیقه طلایی» پس از شروع علائم، مرز میان زندگی و آسیبهای جبرانناپذیر بافتی را تعیین میکند.
تفاوت علائم حمله قلبی در زنان و مردان
سیستم قلبی و عروقی زنان و مردان اگرچه عملکرد مشابهی دارد، اما در هنگام بروز بحرانهای ایسکمیک (کاهش خونرسانی)، زبان بدن آنها کاملاً متفاوت است. یکی از بزرگترین خطراتی که جان زنان را تهدید میکند، الگوی ذهنی نادرستی است که از سینما و رسانهها در ذهن عموم شکل گرفته است؛ تصویری که در آن فرد دستش را روی سمت چپ سینه میگذارد و به زمین میافتد. واقعیت بالینی بسیار پیچیدهتر است. بر اساس گزارش رسمی انجمن قلب آمریکا (AHA) در سال ۲۰۲۲، نزدیک به نیمی از زنان (۴۳ درصد) در لحظه حمله قلبی، هیچگونه دردی در ناحیه قفسه سینه حس نمیکنند. این آمار تکاندهنده نشان میدهد که تکیه بر درد سینه به عنوان تنها معیار تشخیص، میتواند منجر به از دست رفتن زمان طلایی درمان شود.
علائم در زنان اغلب به صورت «مبهم» (Vague) بروز میکند. این ابهام به معنای خفیف بودن خطر نیست، بلکه به معنای دشواری در تفسیر آن توسط بیمار است. زنان ممکن است احساسی شبیه به سوءهاضمه شدید، فشار در ناحیه بالای شکم یا تنگی نفس ناگهانی داشته باشند که بدون هیچ فعالیت بدنی خاصی ایجاد شده است. در پروتکلهای اورژانس پیشبیمارستانی، مفهومی به نام «زمان طلایی» وجود دارد. دستورالعمل اورژانس کشور تأکید میکند که اگر هر یک از این علائم مبهم اما شدید، بیش از ۵ دقیقه تداوم داشت، باید بلافاصله با شماره ۱۱۵ تماس گرفته شود. بسیاری از زنان به اشتباه تصور میکنند که باید صبر کنند تا علائم برطرف شود یا آن را به خستگی روزمره نسبت میدهند، در حالی که در همین دقایق، عضله قلب به دلیل عدم دریافت اکسیژن در حال تخریب است. تفاوت اصلی در اینجاست که زنان ممکن است درد را به صورت فشار، سنگینی یا سوزش حس کنند، نه لزوماً یک درد تیز و برنده.
چرا درد قفسه سینه در زنان همیشه رخ نمیدهد؟
دلیل این تفاوت در پاتوفیزیولوژی عروق نهفته است. در مردان، حمله قلبی اغلب ناشی از انسداد کامل یکی از شریانهای اصلی کرونر است که مانند انفجار لوله آب، علائم پرسر و صدایی ایجاد میکند. اما در زنان، بیماری عروق ریز (Microvascular Disease) شایعتر است. در این حالت، شریانهای بسیار کوچک و مویرگهای تغذیهکننده قلب دچار گرفتگی یا اسپاسم میشوند. این نوع گرفتگی ممکن است در آنژیوگرافیهای معمولی که فقط رگهای بزرگ را نشان میدهند، دیده نشود و درد ناشی از آن نیز ماهیت متمرکز نداشته باشد. بنابراین، عدم وجود درد قفسه سینه در زنان به هیچ وجه به معنای عدم وقوع سکته نیست، بلکه نشاندهنده نوع متفاوتی از درگیری عروقی است که نیازمند هوشیاری بالایی برای تشخیص است.
علائم اولیه سکته قلبی در زنان (یک ماه قبل)
یکی از شگفتانگیزترین جنبههای حمله قلبی در زنان، وجود علائم هشداردهنده طولانیمدت است که بدن هفتهها پیش از وقوع حادثه اصلی ارسال میکند. این علائم که در اصطلاح پزشکی «علائم پیشدرآمد» (Prodromal) نامیده میشوند، اغلب نادیده گرفته میشوند. مطالعه مشهور مکسوینی (McSweeney et al.) که در ژورنال Circulation وابسته به انجمن قلب آمریکا منتشر شده است، پرده از حقیقتی مهم برمیدارد: ۹۵ درصد از زنانی که دچار حمله قلبی شدهاند، حداقل یکی از علائم پیشدرآمد را حدود یک ماه قبل تجربه کرده بودند.
خستگی غیرعادی و اختلال خواب
طبق این مطالعه، ۷۰ درصد از زنان حدود سه تا چهار هفته قبل از حمله قلبی، دچار «خستگی غیرعادی و شدید» (Unusual Fatigue) شدهاند. این خستگی متفاوت از خستگی ناشی از کار روزانه است؛ نوعی فرسودگی است که با استراحت برطرف نمیشود و فرد احساس میکند توانی برای انجام کارهای ساده روزمره مثل مرتب کردن تختخواب ندارد. این خستگی ناگهانی نشاندهنده ناتوانی قلب در پمپاژ موثر خون و تلاش بدن برای حفظ انرژی است. علاوه بر خستگی، ۴۸ درصد از زنان دچار «اختلالات خواب» شدهاند. این اختلال معمولاً به صورت مشکل در به خواب رفتن یا بیدار شدنهای مکرر در طول شب بروز میکند که قبلاً سابقه نداشته است. همچنین ۳۵ درصد موارد، شکایت از سوءهاضمهای داشتهاند که ارتباطی با غذای مصرفی نداشته است. درک این علائم پیشدرآمد به ما این قدرت را میدهد که قبل از وقوع فاجعه، با مراجعه به متخصص قلب و انجام تستهای تشخیصی، از بروز حمله جلوگیری کنیم. اگر شما یا اطرافیانتان به طور ناگهانی دچار خستگی مفرط یا بیخوابی کلافهکننده شدهاید که دلیل مشخصی ندارد، این یک زنگ خطر جدی است.
درد فک و گردن: نشانه خاموش قلبی
سیستم عصبی انسان شبکهای پیچیده است و گاهی اوقات سیگنالهای درد در مسیر انتقال به مغز، مسیرهای مشترکی را طی میکنند که منجر به پدیدهای به نام «درد ارجاعی» (Referred Pain) میشود. در زنان، درد قلبی تمایل زیادی به انتشار به سمت بالا (فک و گردن) و پشت (بین کتفها) دارد. این موضوع باعث میشود بسیاری از بیماران به جای مراجعه به متخصص قلب، به دندانپزشک یا ارتوپد مراجعه کنند.
تفاوت دنداندرد با درد قلبی
بر اساس گزارش سال ۲۰۲۳ کلینیک مایو (Mayo Clinic)، درد فک ناشی از مشکلات قلبی ویژگیهای خاصی دارد. این درد معمولاً در فک پایین (نه فک بالا) احساس میشود و ممکن است ضرباندار نباشد، بلکه حسی شبیه به کوفتگی شدید یا درد دندان مبهم ایجاد کند. نکته کلیدی برای تشخیص افتراقی این است که درد قلبی با حرکت دادن فک، جویدن یا لمس کردن ناحیه دردناک تغییری نمیکند. اگر دنداندرد دارید اما دندانپزشک مشکلی نمیبیند و این درد با فعالیت بدنی تشدید میشود، منشأ آن احتمالاً قلبی است. دلیل این امر تحریک عصب واگ (Vagus Nerve) است. این عصب طولانی که از مغز تا شکم کشیده شده، سیگنالهای قلب، ریه و دستگاه گوارش را حمل میکند. هنگام ایسکمی قلبی، تحریک این عصب میتواند مغز را به اشتباه بیندازد و درد را در ناحیه فک یا گردن تفسیر کند.
درد بین دو کتف در خانمها
یکی دیگر از شایعترین محلهای درد ارجاعی در زنان، ناحیه پشت و دقیقاً «بین دو کتف» است. زنانی که این تجربه را داشتهاند، آن را شبیه به فشار ناشی از یک جسم سنگین یا گرفتگی شدید عضلانی توصیف میکنند. تفاوت این درد با مشکلات دیسک گردن یا اسپاسم عضلانی در این است که درد قلبی معمولاً با استراحت یا تغییر وضعیت بدن (مثل دراز کشیدن) بهبود نمییابد و ممکن است با تعریق سرد یا تنگی نفس همراه باشد. این دردها نباید با ماساژ درمانی یا مسکنهای معمولی سرکوب شوند، زیرا پیامی مستقیم از قلبی است که تحت فشار قرار دارد.
آیا حالت تهوع نشانه سکته است؟
سیستم گوارش و قلب ارتباط نزدیکی با هم دارند، بهویژه در زنان که دیواره تحتانی قلب آنها اغلب در هنگام سکته درگیر میشود. این نزدیکی آناتومیک باعث میشود علائم گوارشی یکی از فریبندهترین نشانههای حمله قلبی باشند.
تنگی نفس بدون فعالیت بدنی
طبق تحقیقات منتشر شده در نشریه قلب و عروق ایران (سال ۱۴۰۱)، بین ۴۰ تا ۵۰ درصد از زنان هنگام وقوع حمله قلبی دچار تنگی نفس (Shortness of Breath) میشوند. نکته ترسناک اینجاست که این تنگی نفس اغلب بدون هیچ فعالیت سنگینی رخ میدهد؛ مثلاً فرد در حال تماشای تلویزیون است و ناگهان احساس میکند اکسیژن کافی به ریههایش نمیرسد. اگر تنگی نفس همراه با «تعریق سرد» (Cold Sweat) باشد، احتمال منشأ قلبی بسیار بالا میرود. عرق سردی که ناگهان روی پیشانی مینشیند و ناشی از گرما یا ورزش نیست، واکنش سیستم عصبی خودکار به استرس شدید وارده به قلب است.
ترکیب تهوع، استفراغ و سنگینی روی معده اغلب باعث میشود زنان تصور کنند دچار مسمومیت غذایی، رفلاکس معده یا آنفولانزا شدهاند. اما تفاوت ظریف در این است که تهوع قلبی معمولاً با احساس وحشت یا بیقراری درونی همراه است و با مصرف داروهای ضدتهوع معمولی آرام نمیشود. اگر حالت تهوع ناگهانی دارید که با درد مبهم در قفسه سینه، فک یا پشت همراه است، زمان را برای جستجوی علت غذایی هدر ندهید.
چرا زنان بیشتر در معرض خطر هستند؟
ریسکفاکتورهای قلبی در زنان صرفاً کپیبرداری از مردان نیست. تغییرات هورمونی و بیولوژیک در بدن زنان، لایههای جدیدی از خطر را ایجاد میکند که نیاز به مراقبتهای ویژه دارد.
نقش یائسگی و استروژن
هورمون استروژن (Estrogen) در بدن زنان نقش یک محافظ طبیعی قدرتمند برای عروق خونی را بازی میکند. این هورمون باعث انعطافپذیری رگها و کاهش کلسترول بد میشود. اما پس از یائسگی، سطح استروژن به شدت سقوط میکند و این سپر دفاعی برداشته میشود. این کاهش هورمونی، ریسک بیماری عروق ریز (Microvascular Disease) را که پیشتر توضیح دادیم، به شدت افزایش میدهد. به همین دلیل است که آمار سکتههای قلبی در زنان بعد از ۵۰ سالگی شتاب میگیرد. زنانی که یائسگی زودرس داشتهاند، باید با حساسیت بیشتری وضعیت سلامت قلب خود را پایش کنند.
دیابت و بیماریهای خودایمنی
دیابت برای زنان خطرناکتر از مردان است. بنیاد قلب بریتانیا (BHF) اعلام کرده است که زنان مبتلا به دیابت، ۵۰ درصد بیشتر از مردان دیابتی در معرض خطر مرگ ناشی از بیماری قلبی هستند. قند خون بالا در زنان تمایل بیشتری به تخریب دیواره عروق و ایجاد التهاب مزمن دارد. همچنین، بیماریهای خودایمنی مانند لوپوس و آرتریت روماتوئید که در زنان شیوع بیشتری دارد، به خودی خود ریسک التهاب عروقی و حمله قلبی را دو برابر میکنند. این همپوشانی بیماریها نیازمند یک رویکرد درمانی چندوجهی است.
هنگام مشاهده علائم چه کنیم؟
دانستن علائم بدون داشتن برنامه اجرایی، کمکی نمیکند. در لحظات پرالتهاب حمله قلبی، تصمیمات باید سریع و دقیق باشند.
اقدامات اولیه و حیاتی
اولین و مهمترین کار، توقف هرگونه فعالیت است. فرد باید بنشیند یا دراز بکشد تا بار کاری قلب به حداقل برسد. هرگز نباید سعی کنید خودتان رانندگی کنید یا بیمار را با خودروی شخصی به بیمارستان ببرید؛ تماس با اورژانس ۱۱۵ الزامی است، زیرا پرسنل اورژانس میتوانند در مسیر اقدامات احیا را آغاز کنند. اگر بیمار به آسپرین حساسیت ندارد، پروتکلهای اورژانس توصیه میکنند یک قرص آسپرین ۳۲۵ میلیگرم (یا ۴ عدد آسپرین بچه ۸۰ میلیگرم) را بجود. جویدن قرص باعث میشود دارو سریعتر جذب شده و با خاصیت رقیقکنندگی خون، از بزرگتر شدن لخته خون جلوگیری کند.
تستهای تشخیصی: تروپونین و EKG
نکته بسیار مهمی که زنان باید بدانند، مربوط به مرحله حضور در اورژانس بیمارستان است. همانطور که گفته شد، نوار قلب (EKG) معمولی ممکن است در زنان، حتی در حین حمله قلبی، نرمال به نظر برسد. این مسئله به دلیل ماهیت بیماری عروق ریز است. بنابراین، طبق توصیههای ژورنال کالج کاردیولوژی آمریکا (JACC)، زنان باید درخواست انجام آزمایش خون برای اندازهگیری آنزیم تروپونین با حساسیت بالا (hs-Tn) را داشته باشند. تروپونین پروتئینی است که تنها در صورت آسیب دیدن سلولهای عضله قلب وارد خون میشود و دقیقترین شاخص برای تشخیص حملات قلبی خاموش یا میکروواسکولار در زنان است. اصرار بر انجام این آزمایش میتواند جان شما را نجات دهد اگر نوار قلب چیزی نشان ندهد اما علائم بالینی وجود داشته باشد.
شناخت بدن و اعتماد به سیگنالهای آن، اولین خط دفاعی ماست. احساسس (حس درونی) شما نسبت به تغییرات بدنتان معمولاً دقیق است؛ اگر حس میکنید چیزی درست نیست، حتی اگر درد شدید ندارید، پیگیری پزشکی را اولویت قرار دهید.